Inleiding

Het jaar 2020 zal de geschiedenis in gaan als het jaar van COVID-19, de levensbedreigende pandemie die de hele wereld in zijn greep kreeg. De sterfte aan COVID-19 komt in 2020 in de top 3 van doodsoorzaken. De pandemie bracht ons gezondheidszorgsysteem aan het wankelen. De toestroom aan coronapatiënten zette het hele zorgsysteem (Thuiszorg, verpleeghuis, ziekenhuis) onder zware druk waardoor reguliere zorg werd uitgesteld, afgeschaald, vermeden of niet gegeven.

De bestrijding van de besmetting door het virus heeft tot ingrijpende noodmaatregelen geleid. Deze noodmaatregelen hebben het maatschappelijk en economisch leven in 2020 sterk ontwricht.

De 1,5 meter-samenleving, de lockdown, de reisbeperkingen, de beperkte bezoekregeling, het thuiswerken, de gedwongen sluiting van onderwijs, horeca, winkels, theaters, musea, sportscholen en sportaccommodaties, attracties, evenementen en festivals hebben het sociale leven grotendeels lam gelegd. Mede daardoor staat ook de mentale gezondheid onder druk. Veel mensen hebben vaker gevoelens van angst, somberheid en eenzaamheid.
De effecten van COVID-19 komen harder aan bij kwetsbare bevolkingsgroepen, zoals lager opgeleide mensen, jongeren, ouderen, mensen met onderliggende gezondheidsproblemen, maar ook bij vitale ondernemers en hun werknemers in zwaar getroffen branches.
In heel Nederland kromp de economie in 2020 met 3,8%. Dat is de grootste krimp die het CBS ooit gemeten heeft. In de regio Arnhem-Nijmegen bedroeg de krimp 3%. Het is met name dankzij omvangrijke steunpakketten en de inventiviteit van ondernemers dat de economische impact relatief beperkt is gebleven (dan wel is uitgesteld). We zien echter ook nieuwe kwetsbare groepen zoals zzp'ers, flexwerkers en jongeren met “onvolledige” opleidingen en een geringere kans op werk.

Het was en is, in de woorden van onze premier, de grootste crisis in vredestijd na de Tweede Wereldoorlog. Toch is er ook hoop dat deze crisis een keerpunt kan zijn. Onder meer om onze maatschappij te verduurzamen, gezonder te maken en te vergroenen. Er zijn nieuwe initiatieven ontstaan en diverse ontwikkelingen zijn door corona in een stroomversnelling gekomen. Denk aan zorg en ondersteuning op afstand, de online-dienstverlening, het thuiswerken, en de digitale emancipatie van ouderen. Het bewustzijn over het belang van een goede, toegankelijke zorg is toegenomen evenals de waardering voor de eigen natuurlijke leefomgeving. Verder is de onderlinge verbondenheid in wijken en buurten versterkt.
COVID-19 heeft een enorme maatschappelijke impact waarop wij als lokale 1e overheid voor de inwoners hebben moeten acteren. Continuïteit van zorg aan de inwoners stond daarbij voorop. In een afzonderlijk hoofdstuk gaan wij nader in op de effecten en maatregelen voor onze organisatie en de door ons getroffen maatregelen.

Rheden Financieel Stabiel
De vastgestelde begroting 2020-2023, ging voor het jaar 2020 uit van een tekort van afgerond € 1,9 miljoen. In het voorjaar bleek sprake van extra negatieve effecten in 2019 die een structurele doorwerking kennen. Hiermee zou het begrote tekort voor 2020 verdubbeld worden en kwam ook het meerjarig perspectief opnieuw negatief uit.
Via een aanvulling op de zomerrapportage en een amendement op de kadernota heeft de raad, op voorstel van het college, besluiten genomen om die situatie weer te herstellen. Eind november hebben we een eindejaarsprognose opgesteld waarin we hebben aangegeven ruim onder het begrote tekort voor 2020 te blijven.

Transformatieplan 2.0
De kern van het Transformatieplan 2.0 is (a) het versterken van de eigen kracht en samenredzaamheid van onze inwoners door een versterking van de sociale Basis en het aanbod van algemene voorzieningen, (b) het normaliseren en afschalen naar passende zorg en (c) een reductie van het aantal aanbieders en sturing op basis van lumpsum.
In de loop van 2020 zijn verschillende maatregelen getroffen en voorbereid. Waar, binnen de corona-context, mogelijk zijn pilots uitgevoerd en projecten gestart. Een aantal maatregelen heeft vertraging opgelopen of bleek onvoldoende rendabel en/of effectief. De aanbestedingen met betrekking tot de versterking van de Sociale Basis en de lokale maatwerkvoorzieningen Jeugd zijn succesvol verlopen. Wij verwachten hiervan de komende jaren substantiële uitgavenreducties.
Op de drie belangrijkste onderdelen van het Transformatieplan 2.0 schetsen we hier kort de belangrijkste ontwikkelingen.

Jeugdwet
Het aantal cliënten is in het coronajaar gedaald ten opzichte van 2019. De uitgaven 2020 voor de Jeugdwet komen naar verwachting uit op het niveau van 2019. Daarmee is de stijgende uitgaventrend gestopt. De relatief hoge uitgaven worden met name veroorzaakt door een toename van het aantal intramurale verblijfsdagen en de omzetgaranties voor zorgaanbieders in verband met de continuïteit van het zorgstelsel, zelfs bij niet geleverde zorg.

Participatiewet
In tegenstelling tot de verwachtingen is het aantal bijstandsuitkeringen slechts beperkt gestegen. Er was zelfs sprake van een daling in de 2e helft van het jaar.

Wmo
Hier verwachten we dat de stijgende trend van de laatste jaren is omgebogen. Zichtbaar is dat een aantal maatregelen zijn vruchten afwerpt. Met name de uitgaven voor begeleiding zijn sterk gedaald. De wederom toegenomen kosten voor Hulp bij het Huishouden (HH) zijn een dissonant in het geheel. Daar staat tegenover dat de Pilot HH-algemene voorziening een substantiële besparing zal laten zien.

Regionale samenwerking
Het Gemeenschappelijk Orgaan regio Arnhem-Nijmegen (GO) is een proces gestart dat moet leiden tot een versterkte regionale samenwerking in de regio Arnhem-Nijmegen. De cijfers van de regio laten zien dat we qua ontwikkeling achterblijven bij bijna alle andere regio's in Nederland, zowel economisch als qua bredere welvaart en welzijn. Het proces moet leiden tot een sterkere regio, met één agenda, één gezicht naar buiten en een lange termijnvisie als fundament.

Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen
In 2020 is de Regionale Agenda 2021-2025 opgesteld met daarbij de actieagenda voor 2021. In de regionale agenda 2021-2025 zijn vijf grote regionale opgaven uitgewerkt naar speerpunten en doelstellingen. Met als leidend principe: kwalitatieve groei, voor een stedelijke ontwikkeling die in balans is met een groen en ontspannen leefkwaliteit. De gemeenteraden van de 18 regiogemeenten kunnen intekenen op de opgaven.

Parallel hieraan hebben de regio’s Arnhem-Nijmegen en FoodValley in het najaar van 2019 afgesproken om samen door te groeien naar een groene metropool van internationale betekenis. De ambitie is daarbij om circulair te worden in alle facetten van de leefomgeving en zo voorbeeld te zijn voor een gezonde groei. Met het Rijk is afgesproken om voor de regio Arnhem-Nijmegen-Foodvalley te komen tot een integrale verstedelijkingsstrategie voor de middellange termijn. Gecombineerd met de in 2020 geactualiseerde Woondeal kan de verstedelijkingsstrategie ook bijdragen aan het verbeteren van de woningmarkt op de korte termijn. In de 2e helft van 2020 is een Contourennotitie opgesteld met de belangrijkste bouwstenen voor de strategie en te verkennen scenario’s.

Organisatieontwikkeling
Kijkend naar de interne organisatie was 2020 een roerig jaar. COVID-19 had een grote invloed op de organisatie. Plotseling moest er vanuit huis gewerkt worden en er kwamen nieuwe en andere taken. Dit was voor de organisatie een flinke omslag, maar gebleken is dat we in staat zijn snel te schakelen. We konden onze dienstverlening vanuit huis continueren op een acceptabel niveau. Het zorgde echter ook voor een groter verloop en hogere uitval onder het personeel. Medewerkers vielen uit door COVID-19 of door de werkdruk die gepaard ging met de extra werkzaamheden en veranderde thuissituatie. Onder deze uitdagende omstandigheden, bleek de veerkracht en de flexibiliteit van de organisatie een groot goed. De prioriteit ligt en heeft altijd gelegen op de continuering van de zorg voor de inwoners.